Rówieśnicza interwencja kryzysowa

Naturalnym środowiskiem szukania wsparcia w kryzysie jest grupa rówieśnicza. Dzieci i nastolatki często chętniej opowiadają o swoich kryzysach przyjaciołom i kolegom, niż dorosłym. W wielu środowiskach funkcjonują osoby będące nieformalnymi powiernikami i doradcami w rozmaitych sprawach, w tym dotyczących zdrowia i życia na przykład samouszkodzeń, myśli samobójczych, przemocy rówieśniczej lub domowej. Ponieważ jest to zjawisko powszechne, a nierzadko mogące prowadzić do uratowania życia człowieka, warto w szkole kształtować kompetencje młodych pomagaczy, adekwatnie do ich wieku i dojrzałości. Należy wspierać ich, aby sami – obarczeni problemami innych – umieli sobie pomóc.

Interwencja kryzysowa to szybkie, krótkoterminowe wsparcie dla osób, które doświadczyły wydarzenia skutkującego destabilizacją dotychczasowego funkcjonowania. Ważne jest zrozumienie, iż kryzys nie jest wydarzeniem, ale reakcją na wydarzenie. Każda osoba, także dziecko, może mieć własne, subiektywnie oceniane, wyzwalacze kryzysów.

Reakcja kryzysowa zależy między innymi od:

• reaktywności emocjonalnej (wrażliwości),
• znajomości mechanizmów oraz doświadczeń radzenia sobie z trudnościami (dzieciom i młodzieży może być tutaj trudniej),
• możliwości i zdolności wykorzystania społecznej sieci wsparcia (np. rodzina, przyjaciele),
• znaczenia (wartości), jakie konkretna osoba nadaje wydarzeniu.

Ponieważ jest tak wiele czynników, od których zależy nasza reakcja na wydarzenie, podstawową umiejętnością w interwencji kryzysowej jest akceptacja faktu, że ktoś jest w kryzysie (nie należy bagatelizować trudności, unieważniać uczuć i emocji czy pocieszać przez: „będzie dobrze”, „nie bądź mięczak”, „inni mają gorzej”).

Wiele badań (np. UNICEF, 2019) oraz doświadczeń wskazuje, iż naturalnym środowiskiem szukania wsparcia w kryzysie jest grupa rówieśnicza. Dzieci i nastolatki często chętniej opowiadają o swoich kryzysach przyjaciołom i kolegom, niż dorosłym. W wielu środowiskach funkcjonują osoby będące nieformalnymi powiernikami i doradcami w rozmaitych sprawach, w tym dotyczących zdrowia i życia, na przykład samouszkodzeń, myśli samobójczych, przemocy rówieśniczej lub domowej. Ponieważ jest to zjawisko powszechne, a nierzadko mogące prowadzić do uratowania życia człowieka, warto w szkole kształtować kompetencje młodych pomagaczy, adekwatnie do ich wieku i dojrzałości. Trzeba przy tym pamiętać, że intencją nie jest zastąpienie rówieśniczymi interwentami kryzysowymi właściwej pomocy psychologiczno-pedagogicznej świadczonej przez nauczycieli oraz pomocy specjalistycznej poza szkołą.

Ważne aspekty rówieśniczej interwencji kryzysowej:

• osoba pomagająca innym w kryzysie, w szczególności w ramach rówieśniczej interwencji kryzysowej (a zatem pomocy niezawodowej), powinna pamiętać, że nie jest niezniszczalna – naczelną zasadą jest bezpieczeństwo pomagacza,
• pożądane umiejętności pomagacza to empatia połączona ze stawianiem adekwatnych granic (asertywność), dobra komunikatywność, wiedza w zakresie reguł pomagania, unikanie schematycznego myślenia,
• jednym z najważniejszych zadań rówieśniczej interwencji kryzysowej jest motywowanie do skorzystania z pomocy psychologiczno-pedagogicznej lub pomocy profesjonalnej poza szkołą oraz podejmowanie działań ratujących życie, jeśli wymaga tego sytuacja.

Podstawowe reguły pomagania – przykładowe treści kształcenia dla osób powyżej 12 roku życia:

• pamiętaj, że nie jesteś psychologiem, psychoterapeutą, psychiatrą,
• w pierwszej kolejności dbaj o swoje bezpieczeństwo fizyczne i psychiczne (np. skieruj do kogoś innego, jeśli uważasz, że zaangażowanie we wsparcie może przynieść ci szkody; kiedy sam zaczynasz mieć ochotę zrobić sobie krzywdę; zaczynasz mieć problemy ze snem, apetytem lub koncentracją; odczuwasz duże obciążenie i obniżony nastrój, stajesz się drażliwy itp.),
• w przypadku ostrej reakcji na stres pomóż rówieśnikowi najpierw się uspokoić, a dopiero potem rozmawiaj (pozwól się wygadać, zapewnij o wsparciu, przedyskutuj różne możliwości rozwiązań),
• zawsze akceptuj fakt, że ktoś jest w kryzysie, cierpi, przeżywa trudne emocje; nigdy nie zaprzeczaj uczuciom (nie mów: „nic się nie stało”, „inni mają gorzej”, „zaraz będzie dobrze”, „weź się wyluzuj” itp.); wyraź swoje uczucia i nazwij to, co obserwujesz („widzę jak bardzo cierpisz”, „to straszne, co się wydarzyło”, „sam nie rozumiem, dlaczego ciebie to spotkało”, „nie dziwię się, że płaczesz”),
• poinformuj, czego lepiej nie robić w kryzysie (np. nie pije się alkoholu, nie bierze narkotyków, nie podejmuje się ważnych decyzji); zaproponuj, co można robić w kryzysie (np. zachowuj swój rytm dnia, nie koncentruj się tylko na negatywach, rozmawiaj z zaufanymi ludźmi, podejmuj aktywności zazwyczaj sprawiające ci przyjemność),
• bądź dyspozycyjny (ale pamiętaj o swoich granicach, ograniczeniach, możliwościach i potrzebach), jeśli będzie potrzebna pomoc, ale rób to mądrze, aby osoba w kryzysie nie utraciła samodzielności i nie stała się uzależniona lub roszczeniowa,
• motywuj do rozmawiania z zaufanymi dorosłymi (np. rodzice), skorzystania z pomocy psychologiczno-pedagogicznej w szkole (zaufany nauczyciel, wychowawca, pedagog, pedagog specjalny, psycholog) lub pomocy profesjonalnej poza szkołą (nigdy nie strasz specjalistami, nie mów np. „psycholodzy mieszają w głowie”, „zamkną cię w szpitalu psychiatrycznym”, „leki od psychiatry uzależniają”),
• dobrze mieć także możliwość konsultacji przypadku ze specjalistą albo z zaufanym dorosłym,
• nie rozpowiadaj pozyskanych informacji, jeśli nie ma to uzasadnienia; w przypadku zagrożenia życia (plany samobójcze) albo poważnego krzywdzenia, z którym ktoś nie może sobie poradzić samodzielnie (np. przemoc domowa lub rówieśnicza) obowiązkiem pomagacza jest ujawnienie informacji odpowiednim osobom (zaufany dorosły, telefon zaufania, telefon alarmowy 112) – wówczas taka reakcja nie świadczy o byciu konfidentem.

Prawie każda młoda osoba po próbie samobójczej, którą poznałem w pracowni psychoterapii, informowała wcześniej o swoich zamiarach wybranych rówieśników (rzadko dorosłych). Podobnie jest z samouszkodzeniami, objawami chorób i zaburzeń psychicznych, uzależnień, bullyingiem albo przemocą domową. Młodzież bardzo różnie sobie z tym radzi – często obarczona sekretami rówieśników i ich trudnymi emocjami sama doświadcza kryzysu i wymaga później wsparcia. Nie wie wtedy, co ma robić, żeby pomagać efektywnie i bezpiecznie dla siebie. Możemy wiele zmienić w tym temacie w naszych szkołach, a przyniesie to korzyści zarówno tym cierpiącym w kryzysie, jak i tym udzielającym rówieśniczego, koleżeńskiego wsparcia.