Pamięć i koncentracja uwagi – propozycje ćwiczeń dla przedszkolaków

Związek pamięci z koncentracją uwagi w rozwoju poznawczym i procesie uczenia się jest racjonalny i kompatybilny. Obydwa elementy stanowią podstawę do zapoznania się z wiedzą i pozyskania nowych umiejętności. Dla dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, to właśnie pamięć jest kluczowym elementem efektywnego uczenia się i poznawania otaczającego świata, a towarzysząca jej koncentracja uwagi tajną bronią młodego człowieka pozwalającą na wyodrębnienie najistotniejszych informacji w procesie gromadzenia i selekcjonowania wiedzy o świecie.

Związek pamięci z koncentracją uwagi w rozwoju poznawczym i procesie uczenia się jest racjonalny i kompatybilny. Stymuluje, wymaga gimnastyki, nie lubi rutyny. Obydwa elementy stanowią podstawę do zapoznania się z wiedzą i pozyskania nowych umiejętności. Dla dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, to właśnie pamięć jest kluczowym elementem efektywnego uczenia się i poznawania otaczającego świata, a towarzysząca jej koncentracja uwagi tajną bronią młodego człowieka pozwalającą na wyodrębnienie najistotniejszych informacji w procesie gromadzenia i selekcjonowania wiedzy o świecie. Jeśli dołączymy do nich emocje, zabawę, wyobraźnię, kreatywność, dziecięcą fantazję i pomysłowość, zatopioną w procesie budowania skojarzeń – pobudzanie szarych komórek, wprowadzenie ich w dobrą kondycję jest murowane!

Zanim przyjrzymy się propozycjom ćwiczeń pamięci i koncentracji uwagi u dzieci, zatrzymajmy się przez chwilę nad tymi wyjątkowymi zdolnościami poznawczymi ludzkiego umysłu. Pamięć bowiem jest niezwykłą właściwością psychiczną człowieka, umożliwiającą mu nabywanie doświadczeń, przechowywanie ich i wykorzystywanie w różnorodnych okolicznościach i sytuacjach. Nie jest zdolnością wykształconą od urodzenia, zmienia się wraz z wiekiem. Podobnie jak wyobraźnia czy też uwaga, w pierwszych latach życia ma charakter mimowolny, w późniejszej fazie wieku przedszkolnego przekształca się w pamięć dowolną (zapamiętywanie poleceń, reguł gier i zabaw, zasad zachowania). Koncentracja uwagi zaś, to umiejętność skupienia się na wykonywanej czynności. To proces polegający na odrzuceniu nadmiaru informacji, po to, by do świadomości docierały jedynie istotne informacje. U małych dzieci jest także procesem zmiennym i ewoluującym. Koncentracja uwagi u dzieci 2–4-letnich to około 5–15 min, u 5–7-latków już 15–25 min, a u dzieci 8–10-letnich możemy mówić o koncentracji uwagi wahającej się pomiędzy 25–35 minutami.

Chociaż pamięć i koncentracja uwagi to nie to samo – zarówno pamięć, jak i koncentrację uwagi można rozwijać dzięki stosowaniu różnorodnych ćwiczeń, metod i technik. Takie ćwiczenia powinny towarzyszyć dziecku każdego dnia podczas jego naturalnych aktywności (obowiązki domowe, czynności samoobsługowe, zabawy itd.)

Zakładając, że dzieci najefektywniej uczą się poprzez bezpośrednie doświadczenia i powtarzalność, mądre wsparcie dorosłego powinno przejawiać się w inicjowaniu takich zabaw czy ćwiczeń rozwijających pamięć i koncentrację uwagi, o których małe dziecko (używając języka dorosłych) mogłoby powiedzieć, że są pasjonujące, ekscytujące, zaskakujące i zabawne.

Zapraszam Państwa do wypróbowania ćwiczeń rozwijających pamięć i koncentrację uwagi u małych dzieci, które spowodują, że rozwijanie tych zdolności stanie się fantastyczną przygodą.

Oto kilka humorystycznych podpowiedzi.

• Magiczna czapka koncentracji: Wprowadź dzieciom do grupy „magiczną czapkę koncentracji”. Możesz zaproponować gotową już formę, wykonać ją samodzielnie lub z dziećmi. Umówcie się, że za każdym razem, gdy ją założą na swoją głowę, muszą skupić się na zadaniu tak mocno, by żadna siła nie mogła ich rozproszyć! Z czasem magiczną czapkę może zastąpić woreczek, książka, rolka papieru, niekiedy nawet trzy przedmioty na raz.
• Joga koncentracji: Przeprowadź „jogę koncentracji”, dzieci będą przyjmować różne pozycje, pomagające w koncentracji uwagi. Możesz zaproponować znane sobie pozycje lub razem z dziećmi tworzyć własne – wymyślone na poczekaniu. Pozycja „małego mistrza skupienia” na pewno będzie hitem!
• Dzień drugiej ręki: Umów się z dziećmi, że przez określoną część dnia do wykonywania codziennych czynności będą wykorzystywać inną rękę niż ta, która jest dominująca, np. w trakcie powitania, sięgania po różne zabawki, przedmioty, nalewania wody, czesania się, układania książek na półce itd.
• Rozmowy na opak: Zaproponuj dzieciom zabawę, w której słowo NIE zamienia się na TAK i odwrotnie – dzieci mogą zadawać sobie pytania w parach lub w małych grupach na temat tego, co wydarzyło się w przedszkolu, o cechy wyglądu postaci lub sali, wydarzenia z bajki lub filmu bądź wymieniać się wspomnieniami z wakacji.
• Podstępny wywiad: Zaproś dzieci do zabawy w dziennikarza, zadającego tylko pytania, na które nie wolno odpowiedzieć TAK lub NIE. To prawdziwa szkoła zadawania pytań otwartych, przy okazji rozwijająca twórcze myślenie.
• Barwne grupowanie: Zaproś dzieci do poszukiwania różnych odcieni jednej barwy. Przygotuj dla nich kolorowe paski kartonu lub kartoniki i farby w ulubionych kolorach i zestawach, np. zielony i biały, czerwony i biały itd. Poproś o pomalowanie kartoników w taki sposób, aby różniły się odcieniami. Po wyschnięciu materiału dzieci mogą je grupować odcieniami lub układać np. według nasilenia barwy.
• Zabieram Ci moc widzenia: To prawdziwe wyzwanie, polegające na ograniczeniu możliwości odbioru świata za pomocą zmysłu wzroku. Nauczyciel proponuje dzieciom wykonywanie różnorodnych czynności z zamkniętymi lub zasłoniętymi oczami, tak aby uaktywniły się inne zmysły. Używając poleceń: Zabieram Ci moc widzenia. Zjedz kanapkę; Usiądź na krześle; Zbuduj wieżę z klocków; Ułóż kredki od najmniejszej do największej; Przelej wodę z kubeczka do kubeczka; Wymień przedmioty w kolorze niebieskim, które znajdują się w twoim pokoju, w naszej sali itd. 
• Detektor dźwięków: Dzieci w wygodnej pozycji, z zamkniętymi oczami, wsłuchują się w świat docierających do nich dźwięków. Odpowiadają na pytania stawiane przez nauczyciela: Który z docierających dźwięków jest najgłośniejszy? Który dźwięk jest najcichszy? Który najbardziej zaskakujący?  Który najśmieszniejszy? Który najbardziej chropowaty? Nauczyciel może wzbogacać paletę dźwięków o różne odgłosy, np. szelest kartki, kichnięcie, stukanie metalowym lub drewnianym przedmiotem, sygnał telefoniczny. Możecie zamieniać się rolami. Wtedy wy stajecie się uczestnikami zabawy, a dzieci jej twórcami.

• Wielka gra zapamiętywania: Stwórzcie „wielką grę zapamiętywania”. Zadaniem dzieci będzie zapamiętanie przez dziesięć sekund jak największej liczby przedmiotów zgromadzonych na stole, a po zamknięciu oczu wymienienie ich wszystkich. Oczywiście, jeśli ktoś zapomni o czymś, dostaje tytuł „króla zapominalskiego”! Najwytrwalszym można zaproponować zadanie polegające na ułożeniu przedmiotów we właściwej kolejności.
• Książka tajemnic: Stwórz z dziećmi „książkę tajemnic”, w której dzieci będą zapisywały graficznie swoje najważniejsze odkrycia i pomysły. Może to być tajny zeszyt lub nawet szkatułka z ukrytymi rysunkowymi skarbami obrazującymi konkretne informacje! Wracajcie do niej co jakiś czas i sprawdzajcie siłę dziecięcej mocy zapamiętywania tajemnic.
• Przyjęcie pamięciowe: Zorganizujcie „tygodniowe przyjęcie pamięciowe” – każdego dnia przed rozpoczęciem zajęć dzieci dzielą się swoimi wspomnieniami, najciekawszymi przeżyciami poprzedniego dnia, ogólnie tym, co zapamiętały. Możecie na kartonie narysować markerem tort i zaprosić dzieci do wyklejania na nim barwnych wydzieranek z kolorowego papieru. Jedna wydzieranka to jedno barwne wspomnienie. Z każdym dniem tort będzie zapełniał się wspomnieniami. Apetyt rośnie w miarę jedzenia. Wspomnień z pewnością nie zabraknie. Jest wszakże jeden warunek – nie mogą się powtarzać!
• Bańki myślowe: Usiądźcie w kręgu i poproście dzieci, aby przekazując sobie z rąk do rąk „przedmiot mocy”, wymieniały na przykład kolejno różne kolory, nazwy zwierząt lub przedmioty – bez powtarzania się. To ćwiczenie stymuluje koncentrację uwagi i zdolność do kreatywnego myślenia na bieżąco.
• Techniki mnemotechniczne: Wprowadzaj dzieci w świat technik mnemotechnicznych, takich jak budowanie łańcuchów skojarzeń, tworzenie piktogramów, obrazów umysłowych, wierszyków i rymowanek, pomagających lepiej zapamiętywać treści.
• Poszukiwanie detali: Inicjuj zabawę „na tropach detali”, podczas której dzieci muszą dokładnie przyjrzeć się obrazkowi lub odgrywanej scence tematycznej, a następnie opowiedzieć o tym, co zapamiętały. Tak rozwija się umiejętność skupienia uwagi na szczegółach. Z czasem obrazy i scenki powinny stawać się coraz bardziej złożone i rozbudowane.
• Historie i związki: Zachęcaj dzieci do zabawy w grę memory. Oprócz jej klasycznej formy zaproponuj tworzenie opowieści, historyjek lub wskazywanie związków między wykładanymi obrazkami. Nauczyciel wykłada pierwszy obrazek, np. słońce i zaczyna opowiadać historyjkę: „Pewnego słonecznego dnia…”, kolejna osoba wykłada swój kartonik, np. piłkę i kontynuuje opowiadanie –  „… poszedłem z tatą na boisko zagrać w piłkę”. Tworzenie logicznych i sensownych relacji pomiędzy obrazkami przy zaangażowanych emocjach pomaga w budowaniu śladów pamięciowych.
• Piramida uwagi: Zaproponuj dzieciom stworzenie gry planszowej w dowolnym kształcie, np. piramidy. Im wyżej się wspinacie, tym czekają was trudniejsze zadania. Wykorzystajcie papier pakowy, duże kartony i dostępne materiały plastyczne. Nadajcie znaczenie poszczególnym polom. Ustalcie reguły gry. Gry planszowe wspomagają rozwój intelektualny dziecka, uczą rozważania różnych opcji rozgrywki, rozwijają umiejętność zapamiętywania poszczególnych sytuacji oraz poprawiają zdolność logicznego myślenia.

Ćwiczeń stymulujących pamięć i koncentrację uwagi jest naprawdę wiele. Nie sposób wymienić ich wszystkich w tak krótkim materiale. Bez względu na to, które ćwiczenia „kupiły” Państwa ciekawość, warto próbować ich doświadczać. Trening pamięci i koncentracji uwagi to nauka cierpliwości i zabawa dla naszego organizmu. A systematyczne podnoszenie poziomu endorfin, rozwijanie umiejętności poznawania konotacji przedmiotowych i znaczeniowych, przy okazji rozwijanie kreatywności w humorystyczny sposób, buduje w konsekwencji pozytywne podejście do nauki, efektywnego uczenia się i osiągania dziecięcych sukcesów. Ważne jest dostosowanie ćwiczeń do wieku i zainteresowań dziecka, aby były nie tylko wyzwaniem, ale i frajdą dnia codziennego.