Kreatywne myślenie w zawodzie nauczyciela

Szukając inspiracji do pracy własnej i nowych strategii odziaływania, wielu nauczycieli regularnie uczestniczy w szkoleniach i konferencjach, są również aktywni na forach internetowych. Niekiedy jednak to nie wystarcza. W celu pobudzania własnego myślenia twórczego, operatywności i pomysłowości, konieczny jest kontakt i współpraca z drugim człowiekiem (prawdziwym źródłem inspiracji), otwarcie się na rozmowy z innymi ludźmi, słuchanie ich historii i poznawanie doświadczeń.

Na pytanie, czym jest kreatywność i skąd się ona bierze, często z ust dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym pada odpowiedź, że to: odwaga, siła, zabawa, pewność siebie, nowe pomysły, pomysły inne niż wszystkie dotąd wymyślone. W opiniach dzieci zaproszonych do działań twórczych, uruchamiających myślenie twórcze, słyszę, że kreatywność to wyobraźnia, wymyślanie, szczęście, uczenie się na błędach, próbowanie lub eksperymentowanie do skutku. To także zaskakiwanie, nietypowe myślenie i łączenie ze sobą rzeczy, których z pozoru połączyć się ze sobą nie da.

W tych dziecięcych słowach jest wiele doświadczalnej prawdy, którą można odnaleźć w koncepcjach teorii myślenia twórczego, zakładających, że twórczość jest pierwotną potrzebą człowieka, wynikającą z dążenia do samorealizacji. Każdy z nas wyposażony jest w naturalny instynkt tworzenia, posiada predyspozycje do kreatywnego myślenia, twórczego rozwiązywania zadań, problemów, wyzwań, kreowania siebie i otaczającej rzeczywistości. Trzeba tylko chcieć te możliwości dostrzec, przyswoić i odpowiednio się nimi „zaopiekować”. Jeśli tylko istnieją sprzyjające warunki i środowisko, czyli przestrzeń otwarta jest na myślenie, koncentrację uwagi, skupienie i wytrwałość, z drugiej zaś strony mamy wolność podejmowania ryzyka i popełniania błędów, to kreatywność i postawę twórczą można zwiększać, rozwijać, kształtować, ćwiczyć niczym mięsień, który – gdy nie jest używany – traci swoją moc i „zanika”.

W opiniach naukowców, pracodawców i liderów społecznych kreatywność powszechnie uznawana jest za jedną z podstawowych kompetencji zawodowych i społecznych. To umiejętność tworzenia czegoś nowego i wartościowego, to zdolność wyobrażania sobie, wymyślania i wyrażania. Kreatywność i myślenie twórcze pozwalają rozwiązywać problemy, zręcznie radzić sobie w rozmaitych sytuacjach i osiągać sukcesy – nie tylko w życiu zawodowym, ale również w życiu prywatnym.

Uważa się, że kreatywność to ciekawość, intelektualny niepokój, akceptacja niepewności, ryzyka i niejednoznaczności, a także zdolność do adaptacji i elastyczność poznawcza. Wiele osób uważa, że kreatywność buduje pewność siebie, zapobiega samotności, wypaleniu zawodowemu, a przede wszystkim napędza zmianę, która stanowi klucz do rozwoju. Można powiązać ją także z różnorodnymi produktami, wytworami, ideami, procesami lub ich wynikami, jak również z innowacją i innowacyjnością – koniecznymi tak w pracy każdego nauczyciela, jak i poza nią.

We współczesnym świecie konieczna jest elastyczność, umiejętność nieszablonowego myślenia i poszukiwania rozwiązań problemów, które mogą pojawić się każdego dnia. To fakt. W pracy nauczyciela myślenie twórcze może przejawiać się w wymyślaniu nowych sposobów nauczania, rozwiązywaniu problemów wychowawczych, przekazywaniu, odkrywaniu i doświadczaniu przez dzieci wiedzy. Nauczyciel może eksperymentować, wymyślać zabawy, gry edukacyjne i projekty grupowe – angażujące, motywujące do działań, rozwijające dziecięce zainteresowania oraz pobudzające dziecięcą kreatywność.

Nauczyciel może proponować konkretne narzędzia heurystyczne – techniki twórczego rozwiązywania problemów – projektując zajęcia o charakterze problemowym, okazje edukacyjne, pobudzające myślenie pytajne, poszukujące i dociekające. Z całą pewnością myślenie twórcze połączone jest silnie z postawą nauczyciela, jego gotowością do akceptowania różnorodności, otwartością na nowe pomysły i sugestie dzieci, z odwagą do popełniania błędów.

Szukając inspiracji do pracy własnej, nowych strategii odziaływania, wielu nauczycieli regularnie uczestniczy w szkoleniach i konferencjach, są również aktywni na forach internetowych. Niekiedy jednak to nie wystarcza. W celu pobudzania własnego myślenia twórczego, własnej operatywności i pomysłowości, konieczny jest kontakt i współpraca z drugim człowiekiem (prawdziwym źródłem inspiracji), otwarcie się na rozmowy z innymi ludźmi, słuchanie ich historii i poznawanie doświadczeń, przyglądanie się ich działaniom, poddawanie w wątpliwość, zadawanie pytań i eksperymentowanie.

Z pomocą przychodzą projekty edukacyjne wymagające pracy zespołowej, myślenia twórczego, kreatywności i innowacyjności, bywa że związane z koniecznością eksperymentowania z nową technologią. To nie zawsze jest łatwe, zwłaszcza wtedy, gdy pojawiają się w myśleniu twórczym inhibitory powstrzymujące nas i naszą odwagę w myśleniu i działaniu. Dlatego ważne jest znajdowanie czasu na oddech bądź na ruch. Tworzenie przestrzeni na mentalne dryfowanie, produkowanie energii, obniżanie kortyzolu zaburzającego procesy kreatywne.

Pierwszym krokiem do rozbudzenia w sobie kreatywności jest poznanie tego, co ją zakłóca, drugim – podjęcie decyzji, czy i co chcemy wyeliminować ze swojej postawy.

Istnieje silna grupa inhibitorów, czyli czynników blokujących, hamujących, ograniczających rozwój procesów twórczych, którą warto poznać. Są nimi bariery wewnętrzne (psychiczne), związane z barierami percepcyjnymi, umysłowymi (poznawczymi) i barierami emocjonalno-motywacyjnymi.

Co robić? Pokonuj sztywność myślenia. Rozwijaj płynność, giętkość i elastyczność myślenia poprzez tworzenie wielu różnorodnych pomysłów. Szukaj oryginalnych i niesztampowych rozwiązań. Przełamuj własne, niekiedy błędne nastawienia. Nie rezygnuj z zadań, nawet jeśli brakuje ci pomysłów, szlifuj swój warsztat i podążaj dalej.

Co robić? Odrzuć schemat myślowy: Zawsze się kłócili, to się nie zmieni; Zawsze tak robiłem, po co to zmieniać? Tę sytuację można rozwiązać tylko w jeden sposób. Dopuść myślenie, że może istnieć wiele różnych i dobrych rozwiązań. Inspiruj się niepowiązanymi dziedzinami. Przyglądaj się nieoczywistym tematom.

Co robić? Staraj się przyglądać problemowi z wielu punktów widzenia. Próbuj godzić własne wartości z wartościami innych. Zapobiegaj automatyzacji własnych zachowań. Odważ się błądzić i poszukiwać. Ucz się nowych rzeczy. Nie poprzestawaj na pierwszym dobrym pomyśle. Zapisuj pomysły, które przychodzą ci do głowy (najlepiej od razu) w telefonie, notatniku, w czymś, co masz zawsze pod ręką.

Co robić? Odrzuć przekonanie: Nie dam rady!. Próbuj, ryzykuj, nie zatrzymuj się, zacznij wierzyć w siebie i własny kreatywny potencjał. Nie krytykuj własnych rozwiązań. Licz się z niepowodzeniami, z pewnością drugi raz nie popełnisz już tego samego błędu. I co najważniejsze, przekształcaj przeszkody czy przeciwności w korzyści.

Co robić? Dbaj o przyjazną atmosferę w pracy, ułatwiającą współpracę i komunikację. Włącz do wspólnych działań humor, dowcip i zabawę. Podążaj za sugestiami, hamuj własną chęć do oceniania  i osądzania. Zacznij tworzyć własne pomysły i „zarażaj” nimi innych.

Co robić? Pielęgnuj odwagę. Nie bój się szalonych, ocenianych niekiedy w opinii społecznej jako niedorzeczne, pomysłów. Myśl nieszablonowo. Podejmuj ryzyko. Stawiaj czoła swoim lękom. Stań przed strachem twarzą w twarz – przyjrzyj mu się, pomyśl, co ten strach chce ci powiedzieć i zastanów się, jak tę sytuację przekuć w coś wartościowego.

Zanim zaczniesz rozwijać dziecięcą kreatywność, uczyć pokonywania barier, ograniczeń, wychodzenia poza schematy, zacznij dbać o siebie. Kreatywność wymaga czasu i formy. Nie oczekuj, że genialne pomysły pojawią się natychmiast. Wykorzystuj czas i okazje na eksperymentowanie, zabawę ideami i rozwiązaniami. Nie bój się popełniania błędów i sprawdzania, co działa, a co nie. Często to właśnie przez proces doświadczania prób i błędów dochodzimy do najczęstszych i nieoczywistych rozwiązań.

Dotknij i oswój odwagę, którą każdy z nas nosi w sobie!